Концептот на заробена држава е сложен феномен што не може да се поистоветува со распространетата корупција што постои дури и во некои демократски општества. Тоа беше дискутирано за време на панелот „Заробување на државата во Западен Балкан и светот“ на вториот ден од Белградската безбедносна конференција (BSC 2023).
Панелистите се согласија дека заробувањето на државата е процес што се случува на повеќе нивоа, од заробување на државните институции и судството до заробување на медиумите и слободата на говорот.
Никола Димитров, претседател на Балканскиот центар за конструктивни политики и поранешен министер за надворешни работи на Северна Македонија, рече дека терминот „заробување на државата“ од страна на Европската комисија за прв пат се користи за да се опише политичката ситуација во Северна Македонија кога надворешен извештај призна дека повеќе нивоа на државна администрација биле подредени на политичките партиски интереси.
„Заземањето на државата, според мене, е кога државните јавни институции, обвинителствата, судовите, министерствата и локалната администрација не им служат на јавните интереси и на општото добро; наместо тоа, служат на политичка партија и приватни интереси“, оцени Димитров.
Јелена Пејиќ Никиќ, виш истражувач во белградскиот Центар за безбедносна политика (БЦСП), рече дека терминот „заробување на државата“ помага да се објасни ситуацијата на Западен Балкан и разликите помеѓу помалку од совршени демократии и авторитаризмот.
„Заробувањето на државата вклучува извлекување на јавни добра, додека се дава неказнивост на сторителот преку заробување на независни и безбедносни институции. Тоа е систематски процес“, додаде Пејиќ.
Правниот експерт Рајнхард Прибе се согласи дека заземањето на државата е процес и важно е да се најде каде започнува целиот процес.
„Треба да ги најдеме и идентификуваме почетните точки на овој процес. Таквото апсење обично започнува во судството, безбедносните служби и другите актери кои дејствуваат како чувари против корупцијата“, рече Прибе.
Ленче Ристоска, обвинителка за врски за Република Северна Македонија во Европравда, за време на панелот рече дека не секогаш политичките елити се задолжени за заробување на државата. Таа оцени дека и економските и други интереси можат да го предводат обвинението против демократијата.
Зборувајќи за процесот на дезаземање на државата во Северна Македонија, таа оцени дека клучно е Специјалното обвинителство, телото создадено по скандалот со прислушувањето во земјава, додавајќи дека и тоа тело работело со многу пречки.
„Набрзо следеа истраги против незаконското финансирање на политичките партии. Тоа беше почеток на откривање на длабочината на заробувањето на државата. На почетокот, судовите не сакаа да издаваат налози за претрес. Набрзо следеа обвинувања за загрозување на државната безбедност. Откако се виде дека антикорупциските истраги нема да запрат, помилувањата почнаа да вртат“, рече Ристоска.
Сепак, таа рече дека во Северна Македонија владата се сменила, но системот не. Никола Димитров посочи и дека не е доволно само да се смени политичка партија на власт; треба да го смените целиот систем.
„Промената на власта во Северна Македонија беше за правда. Ветувањето беше правда. Затоа, не можете да донесете значајна промена само преку промена на владејачка партија. Треба да се растури и корумпираниот систем. Не можете да правите компромиси за вредностите. Тажен сум што можам да кажам дека структурата на мојата земја речиси се распаѓа. Луѓето немаат доверба во судството“, додаде Димитров.
Панелистите се согласија дека ЕУ многу често нема друг избор освен да се справи и да преговара со оние кои ја заробија државата, но со текот на времето таа станува голем сојузник во реформскиот процес.
„Потребен ни е вистински процес на проширување заснован на заслуги. Ако имаме реален процес како понуда за регионот, тоа би помогнало. Но, работата мора да ја завршат луѓето во земјите од регионот. Ни требаат вистински домашни промени. Никогаш не можеме да бидеме стабилен регион ако не го сфаќаме сериозно владеењето на правото“, рече Димитров.
Тој рече дека идејата дека локалниот моќник може да придонесе во процесот на интеграција во ЕУ е далеку од вистината, бидејќи тие се потпираат на кронизмот и деконструкцијата на институциите. „Пофалени во Брисел, критикувани во Скопје – име на играта за заробената држава“, додаде Димитров.
Прибе се согласи дека решението не е можно без пристап „од внатре“, додавајќи дека граѓанското општество и слободните медиуми играат многу важна улога во носењето на тежината на реформите.
Јелена Пејиќ се согласи дека граѓанското општество останува бедем против заробувањето на државата во Србија.
„Со следење на ситуацијата, објаснување на штетните ефекти за меѓународните партнери, алармирање, мобилизирање на граѓаните да направат промени“, рече Пејиќ и напомена колку е важна улогата на граѓанското општество во процесот на изготвување на Законот за внатрешни работи.
„Тие се обидоа двапати да донесат закон кој ги отелотворува сите овие заробени државни трендови. Тоа беше успешна приказна бидејќи ги вознемиривме граѓаните и меѓународната заедница. Имавме силна и масовна акција