ВАРШАВА – Уште една недела, уште избори – или три.
ЕУ се соочува со политички стрес-тест овој викенд, бидејќи гласачите во Полска, Романија и Португалија се упатуваат кон гласачките места во она што се нарекува „Супер недела“ на ЕУ.
Малкумина очекуваат евентуалните добивки на крајната десница да предизвикаат моментален политички земјотрес во Европскиот совет, каде што лидерите на ЕУ ја одредуваат политичката насока на блокот. Сепак, гласачките ливчиња ќе понудат слика за тоа колку далеку популистичките сили можат да се пробијат во политичкиот тек на Европа.
Полска: Референдум за Европа
Првиот круг од претседателските избори во недела следи по една деценија конзервативно владеење под претседателот Анджеј Дуда и означува одлучувачки момент за реформската агенда на центристичкиот премиер Доналд Туск – досега попречена од правото на вето на Дуда.
На анкетите со околу 32% води Рафал Тржасковски, либералниот градоначалник на Варшава од Граѓанската коалиција на Туск, кој се залага за проевропска агенда.
„Тржасковски и Туск ќе ја преусогласат Полска со ЕУ“, рече Пјотр Тосиек, вонреден професор на Универзитетот во Варшава.
Сепак, Тосиек предупреди дека победата на Тржасковски би можела да ги зближи и конзервативните партии Право и правда (ПиС) и крајно десничарските партии Конфедерација, потенцијално осигурувајќи заедничка победа на парламентарните избори во 2027 година.
Главниот ривал на Тржасковски, кандидатот на ПиС, Карол Навроцки, доживеа пад во кампањата поради скандал со имот, а неговата поддршка падна на 22% во мај.
Во меѓувреме, лидерот на крајно десничарската партија Славомир Менцен, кој е за либерализација на законите за оружје и „благи телесни казни“ за децата, исто така привлече големи толпи и доби популарност кај младите луѓе. Иако е малку веројатно дека ќе стигне до вториот круг, неговите гласачи би можеле да се покажат како одлучувачки таму, особено ако се соберат зад Навроцки за да го блокираат либералното претседателство.
Победата на Навроцки би го зацврстила сегашниот политички ќорсокак, предупреди Тосиек, дозволувајќи му на претседателството да продолжи да ги попречува обидите на владата да го реформира владеењето на правото.
Романија: Еве, повторно
Вториот круг на претседателските избори во Романија во „Супер недела“ доаѓа во време на повторување на поништените избори од 2024 година, кои беа откажани поради наводно руско мешање за кандидатот на крајната десница Калин Георгеску.
Во првиот круг на почетокот на мај, ултранационалистот Џорџ Симион водеше со 40,96% и сега ќе се соочи со центристот Никушор Дан, кој освои 20,99%.
Брзиот подем на Симион ги потресе проевропските кругови. Неговата националистичка платформа, отворено критична кон Брисел и цврсто спротивставува на континуираната помош за Украина, се заканува да ја повлече Романија во растечкиот популистички камп на ЕУ.
Сепак, колку далеку би можела да оди анти-ЕУ агендата под претседателство на Симион е помалку јасно. Според Раду Магдин, извршен директор за прашања поврзани со ЕУ во „Смартлинк Комуникејшнс“, предизвикот е подеднакво поврзан со оптиката колку и со политиката.
Симион ќе мора да изведе „одличен стратешки танц, изгледајќи силно за домашната публика, а воедно да биде конструктивен, а не апсурден, во Брисел“, рече Магдин.
Португалија: Трета среќа
Конечно, Португалија се упатува кон гласачките места во недела на своите трети избори за три години.
Најновото гласање беше предизвикано од падот на малцинската влада на премиерот Луис Монтенегро, соборена од скандал со конфликт на интереси што ја продлабочи недовербата на јавноста во мејнстрим партиите и доведе до подем на крајнодесничарската Чега.
Централнодесничарската АД во Црна Гора води со 32% – далеку под прагот на мнозинство од 42%. Социјалистите следат со 27%, додека Чега се искачи на рекордни 19%, поттикнувајќи шпекулации за нејзиниот потенцијал за одлучување.
Засега, Црна Гора се држи на линијата против формална соработка со крајнодесничарската. Тој ја исклучи можноста за сојуз со Чега и сигнализираше дека има намера да владее како што правеше по изборите во март 2024 година – формирајќи малцинска влада и барајќи поддршка од случај до случај за донесување закони.
Португалскиот политички систем сè уште има функционален санитарен кордон за да ја изолира крајната десница, според Марина Коста Лобо, директорка на Институтот за општествени науки на Универзитетот во Лисабон, која додаде дека ќе биде потребно „повеќе од Чега“ за да се падне следната влада.
Работата како и обично во Советот
Иако крајната десница може да постигне значителен напредок на изборите во недела, рамнотежата на моќ во Европскиот совет веројатно ќе остане стабилна.
Во Букурешт, многумина, вклучувајќи го и аналитичарот Магдин, очекуваат ултранационалистот Симион да ја ублажи својата анти-ЕУ реторика ако е на власт, слично на италијанската премиерка Џорџија Мелони.
Како ранлива земја со сериозни фискални дефицити, Магдин рече дека Романија не може да си дозволи да се бори со Брисел и, доколку биде избран, Симион мора „паметно да преговара, а не насилно“.
Сепак, Магдин предупреди дека отвореното восхитување на Симион кон американскиот претседател Доналд Трамп може да го наведе да се усогласи со интересите на САД во „слабеењето на европскиот проект“.
Во Полска, иако конзервативниот кандидат Навроцки е идеолошки поблизок до Виктор Орбан од Унгарија и Роберт Фицо од Словачка, проевропскиот став на земјата сепак ќе преовлада во Советот.