Претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, се заложи за забрзана временска рамка за земјите-кандидати за влез во ЕУ. „Проширувањето повеќе не е сон“, рече тој на Бледскиот стратешки форум во Словенија, каде се собраа лидерите од регионот. Според Мишел, време е да се оди напред. Недолго по најавата на Мишел, премиерот на Северна Македонија Димитар Ковачевски рече дека Владата усвоила одлука за формирање структура за преговори за влез во ЕУ и дека е поставена целта влез во ЕУ до 2030 година.
Откако земјата го потпиша Договорот за стабилизација и асоцијација во 2001 година и доби статус на кандидат во 2005 година, патот кон пристапувањето во ЕУ е полн со предизвици, одложувања и дипломатски пречки.
Патувањето кон пристапување во ЕУ за Северна Македонија е обележано и со триумфи и со неуспеси. Договорот од Преспа во 2018 година, со кој се реши долгогодишниот спор за името со Грција, беше значајна пресвртница, отворајќи го патот за земјата да добие покана за НАТО и ја зајакна нејзината посветеност за интеграција во ЕУ. Сепак, и покрај овие чекори, патот напред останува натоварен со пречки кои бараат внимателно разгледување.
Еден од најгорливите предизвици е тековниот спор со Бугарија. Историските и јазичните прашања меѓу двата народи го попречија напредокот. Додека спорот продолжува да биде значајна пречка, дипломатските напори се во тек за да се најде решение.
Меѓувладината конференција за пристапување на Северна Македонија во јули 2022 година го означи официјалниот почеток на преговорите. Ниту една друга земја-кандидат за ЕУ не мораше да чека толку долго за да започнат преговорите за пристап. И покрај официјалниот почеток на преговарачкиот процес, сè уште не се одржани значајни дискусии.
Понатаму, не може да се потцени потребата Северна Македонија да ги направи неопходните реформи и да покаже подготвеност за членство во ЕУ. Предизвиците поврзани со корупцијата, владеењето на правото и функционалноста на државните институции опстојуваат, што бара постојани напори за изградба на стабилен и транспарентен демократски систем.
„Северна Македонија како ран стартер во процесот имајќи го најстариот договор за стабилизација и асоцијација во регионот во услови на силна политичка волја и зајакнат административен капацитет со поддршка на ЕУ може да биде подготвена за членство до 2028 година“, вели Симонида Кацарска. Директор на Институтот за европска политика во Скопје.
Кацарска додаде дека според нејзиното мислење, Северна Македонија е веќе релативно добро усогласена со ЕУ бидејќи нејзиното ниво на усогласеност е споредливо со Црна Гора која ги отвори сите поглавја.
„Доколку некој, за момент, ги игнорира веројатните административни ограничувања и временските рамки за донесување одлуки за да го стори тоа на страната на ЕУ и земјите-членки за да одлучат за прием на Северна Македонија, може да се замисли можното сценарио каде ќе се сврти земја со слични параметри. табелите и прави фундаментални скокови во постигнувањето на потребните стандарди“, објаснува Миша Поповиќ, координатор на програмата за добро владеење во Институтот за демократија Социетас Цивилис Скопје – ИДСЦС.
Сепак, Поповиќ забележува дека криминалните интереси имаат цврста контрола врз одлучувањето кај многу политички партии кои се значајни играчи во одредени економски сектори и можат да ги контролираат судските резултати, што го прави ваквото сценарио неверојатно.
„Земјите-членки нема да сакаат да направат грешка и двапати да примат земја без прифатливо ниво на владеење на правото. Значи, независноста на судството и обвинителската способност се фундаментална, а не крајна цел“, вели Поповиќ и додаде дека крајот на 2022 година и досегашната 2023 година го направија особено очигледна партиската моќ врз назначувањето и одговорноста на судиите и обвинителите.
„Без ефикасно владеење на правото, реформистите не можат ниту да ја зголемат брзината на реформите ниту да бидат поамбициозни. Во такви околности, земјата може да постигне одредници за промена на законодавството. Сепак, нема да успее да ја реализира имплементацијата во случаи кога носителите на моќ ќе ги загубат деловните привилегии при јавните набавки, ограничената конкуренција на пазарите како што се енергијата, примената на зголемените еколошки стандарди или ќе се соочат со други обврски од подобрената работа на инспекторатите итн.“, вели Поповиќ.
Поповиќ објасни дека според него не гледа оти северномакедонските институции ќе бидат функционални на начинот на кој граѓаните замислуваат дека земјата треба да функционира при влезот во ЕУ, но сегашните земји-членки на ЕУ ќе одлучат за подготвеноста и се очекува одлуката да биди политички.
„Постигнувањето на целта за пристап до 2030 година е изложено на ризик од досегашното досие на земјата за билатерални спорови со нејзините соседни земји-членки на ЕУ, а исто така е попречено од ослабениот административен капацитет за усогласување и спроведување на законодавството на ЕУ, вклучително и продуктивно користење на фондовите на ЕУ. , вели Кацарска.
ЕУ, земјите-членки и засегнатите страни во земјата ќе треба да вложат свесни напори за пристапување